Rebutan Degan Si Gagak Emprit

Sejarah adege praja Mataram ora bisa dipisahake karo tlatah Gunung Kidul. Manut dedongengan lesan kang sumebar gethok tular, degan si gagak emprit mau mujudake sawiji-wijine woh klapa kang sakawit thukul saka sepet garing. Goteking akeh nyebutake yen wahyu kraton tanah Jawa sumimpen jroning degan mau. Kanthi mangkono, sapa sing bisa ngombe banyu degan si gagak emprit mau ateges bisa nyekel wahyu kraton tanah Jawa. Kanthi mangkono ing tembe bakal jumeneng ratu.

Crita lesan rebutan degan si gagak emprit mau nyatane uga tinemu ing crita babad kang katulis jroning kitab Babad Tanah Jawi edisi Meinsma kang sumimpen ing gedhong Pustaka Sono Budaya Kraton Kasultanan Ngayogyakarta bisa dadi sumber, mligine ing episode degane Ki Ageng Giring.

Kacaritakake ing episode mau, Ki Ageng Pamanahan wis salin asma Ki Ageng Mentawis. Dheweke remen mertapa lan tirakat ing alas gunung, lan papan-papan kramat. Panyuwune marang Gusti kang Akarya Jagad ora liya kajaba putra wayahe ing tembe bisoa jumeneng ratu tanah Jawa kang nate kapireng jroning riwayat.

Sawijining dina, Ki Ageng Pamanahan tilik rowange ing Gunung Kidul sesilih Ki Ageng Giring utawa Ki Ageng Paderesan. Tekan papan sing dituju, Ki Ageng Giring mbeneri ora ana ngomah. Ki Ageng Pamanahan mung dipethuki Nyai Giring. Sawise kabar kinabaran lan bawarasa sawetara Ki Ageng Pamanahan weruh degan wis parasan gumlethak ana jogan. Awit saking ngelake, degan nuli dijupuk banjur diombe saendhegan. Nyai Ageng Giring kang ketrek-ketrek nyoba nyegah nyatane muspara tanpa guna.

Geneya Ki Ageng Giring keduga nyimpen degan mau, awit nuhoni unine wisik. Kasebutake jroning babad, degan kasebut kapethik saka wit klapa kang nembe uwoh sepisanan. Nalika Ki Ageng Giring lagi nindakake pakaryan nderes klapa, ndadak krungu swara gaib sing punjere saka degan mau. Dene unine swara mangkene: “Hee, Ki Ageng Giring, mangertia! Sapa sing ngombe banyu degan iki lan bisa entek saendhegan, ing tembe saturun-turune bakal dadi ratu gedhe, mengku tanah Jawa kabeh!”

Kanthi senenge ati Ki Ageng Giring nuli mudhun. Degan enggal diparasi digawa mulih. Amrih bisa ngentekake banyu degan jroning saendhegan, Ki Ageng Giring nuli babad menyang wana dimen krasa kesel lan ngelak. Ora ngertiya degan mau malh diombe Ki Ageng Pamanahan kang dina kuwi sanja ing Gunung Kidul kaya wis kacritakake ing ndhuwur.

Sanajan gela, nanging dilaras wis dadi kersane Gusti Kang Maha Kuwasa. Mula banjur mupus sarta ngajak rembugan apik-apikan marang Ki Ageng Pamanahan. Wigatine rembug, Ki Ageng Giring aweh pratikel sing dadi ratu tanah Jawa ing tembe selang-seling antarane turun Pamanahan kari turun Giring. Ki Ageng Pamanahan ora nyetujoni. Ki Ageng Giring banjur ngajokake usul anane selingan sawise turun loro. Ki Ageng Pamanahan ya ora ngulungake. Mangkono sateruse nganti turun kaping pitu turun Giring kang nggenteni ratu tanah Jawa. Tekan kono Ki Ageng Pamanahan ngendika aris, “Kakang Giring, allahualam, sok sukoa ing wingking. Kula mboten nguningani...”

Lelakon mengkono iku dening pujangga kang kajibah ngrakit sejarah, kacaritakake mawa sanepan “rebutan degan si gagak emprit”.

Patilasan prajanjen antaraneKi Ageng Giring karo Ki Ageng Pamanahan mau tinemu ing gumuk sandhuwure sendhang sing katelah Gunung Pasar, Desa Dlingo, Kecamatan Dlingo, Kabupaten Gunung Kidul. Wujude patilasan minangka pengetan prajanjen yakuwi kijing cacah pitu sing nganti tekan dinane iki isih dirukti becik.

Miturut panalitene Dr. Ann Kumar, pancen nyata yen ratu kaping pitu ing Kraton Mataram mujudake turun Giring, yaiku Pangeran Puger kang nalika madeg nata jejuluk Sunan Paku Buwana I. Pangeran Puger yektine wayah Panembahan Kajoran (Klaten) sing lair saka putra-putrine kang kagawa Pangeran Riyamenggala tus Giring.

(Kapethik saka crita rakyat Panjebar Semangat taun 2012, dening Sugeng Wiyadi mawa owah-owahan)